Kan ik nog kinderen krijgen?

Tot 20 procent van de borstkankerpatiënten is jonger dan 40 jaar. Voor jonge lotgenoten is borstkanker anders dan voor oudere. De kanker is vaak agressiever. Daardoor is het risico op terugkeer groter en de behandeling anders. De behandeling kan bij jonge vrouwen en mannen de vruchtbaarheid aantasten. Chemotherapie valt niet alleen kankercellen aan, maar werkt doorheen het hele lichaam.

Tijdens de chemobehandeling valt de aanmaak van follikels met eicellen stil, waardoor geen menstruatie optreedt en je tijdelijk in de menopauze bent. Het is ook mogelijk dat chemo je eicelvoorraad ernstig aantast. In dat geval zal je eicelreserve na de chemotherapie sterk verminderd of zelfs volledig getroffen zijn. Daarom is het niet duidelijk of je na je behandeling nog spontaan zwanger kunt raken.

Door chemo kunnen de zaadballen (tijdelijk) minder of geen zaadcellen aanmaken. De zaadcellen kunnen ook minder beweeglijk worden. Welke gevolgen de chemo heeft, hangt af van je leeftijd, de soort chemotherapie en de totale hoeveelheid die je krijgt.

Normaal gezien bespreekt je gynaecoloog of oncoloog dit met jou voor de behandelingen beginnen. Misschien staat je hoofd daar op dat moment niet naar, maar het is een belangrijk thema om op voorhand over na te denken.

Invloed van de behandeling op mijn lijf

Onvruchtbaarheid bij borstkanker kan het gevolg zijn van de chemotherapiebehandeling: de eicellen in de eierstokken worden aangetast en de voorraad eicellen vermindert. Onder de 30 jaar keert de vruchtbaarheid vaker terug omdat er nog genoeg eicellen zijn. Bij chemotherapie tussen 30 en 40 jaar is er echter een belangrijk risico op blijvende onvruchtbaarheid, de kantelleeftijd is ongeveer 35 jaar. Een antihormonale behandeling kan je kinderwens verschillende jaren uitstellen. Ook dat heeft onrechtstreeks een gevolg op je vruchtbaarheid, omdat je eicelreserve en -kwaliteit op natuurlijke wijze verder afnemen doorheen de tijd.

Ongeveer 80 procent van de vrouwen die borstkanker krijgen vóór de overgang, heeft een hormoongevoelige vorm van borstkanker. Dat betekent dat de tumor groeit onder invloed van vrouwelijke hormonen. Zij krijgen als deel van hun behandeling jarenlang een vorm van antihormoontherapie. Er bestaan drie vormen:

Medicatie die hormoonreceptoren blokkeert (met tamoxifen)
Je krijgt medicijnen die sterk lijken op de vrouwelijke hormonen in het lichaam. Ze hechten zich aan de tumorcellen. Daardoor kunnen de hormonen, die de tumorcel oorspronkelijk deden groeien, die cel niet meer bereiken. Zo sterft de tumorcel.

Zwanger zijn terwijl je tamoxifen gebruikt, wordt afgeraden omdat er meer risico is op aangeboren afwijkingen bij je kind. De pil gebruiken kan niet (omdat de kanker hormoongevoelig is), maar je hebt wel een andere vorm van anticonceptie nodig. Twee maanden nadat je stopt met tamoxifen kun je in principe zonder problemen zwanger worden.

Aromataseremmers
Een aromataseremmer legt de werking van het enzym aromatase stil. Dat speelt een rol bij de aanmaak van oestrogenen bij vrouwen na de overgang. Deze medicatie wordt maar gegeven na de overgang, omdat het bij jongere vrouwen niet efficiënt genoeg is en net zorgt voor hogere oestrogeenspiegels omdat het ook ovulatie opwekt.

Medicatie die de eierstokfunctie tijdelijk blokkeert
Hier krijg je hormoonpreparaten waardoor de eierstokken tijdelijk geen vrouwelijke hormonen meer produceren. De hoeveelheid vrouwelijke hormonen in je lichaam verlaagt daardoor sterk. De werking duurt zolang het medicijn wordt gebruikt. Bij ongeveer 70 tot 90 procent van de vrouwen herstelt de menstruatiecyclus zich binnen een jaar.
 

Sommige vrouwen met een HER2/neu-positieve tumor worden ook behandeld met de gerichte therapie trastuzumab (merknaam: Herceptin®). Die blokkeert de eiwitten die zorgen voor celgroei in de tumorcel. Daardoor groeit die minder snel en is ze gevoeliger voor chemotherapie. Herceptin® wordt daarom vaak gegeven in combinatie met chemotherapie.

‘Trastuzumab gecombineerd met chemotherapie leidt in 75 procent van de gevallen tot het uitblijven van de menstruatie’, zegt dokter Philippe Van Trappen (diensthoofd Gynaecologie en Gynaecologische Oncologie van het 
AZ Sint-Jan Brugge). ‘We wisten initieel niet wat het effect van trastuzumab tijdens de zwangerschap was. Uit voorzorg werd daarom afgeraden om zwanger te worden tijdens deze behandeling. Een review die in april 2021 in het BMC Cancer verscheen, rapporteert nu dat deze therapie inderdaad risico’s inhoudt voor een ongeboren kind, zeker als trastuzumab tijdens het tweede of derde trimester wordt gegeven. Er is ook een risico op een tekort aan vruchtwater of cardiotoxiteit (nadelig effect op het hart) bij blootstelling tijdens de zwangerschap.’

Het blijft dus afgeraden om zwanger te worden tijdens de behandeling met trastuzumab. Dit middel wordt vaak een tot twee jaar gebruikt, waardoor je pas later kunt proberen om zwanger te worden. Door je hogere leeftijd neemt de kans op een zwangerschap af.

Borstkanker en deze behandelingen stellen zwanger worden met twee tot vijf jaar uit. Je leeftijd en eicelvoorraad op het moment van de diagnose spelen dan ook een cruciale rol voor je vruchtbaarheid na de kankerbehandeling. Twee à vijf jaar na de diagnose ben je misschien niet langer vruchtbaar, omdat de tijd zijn werk heeft gedaan.

Preventief ingrijpen om nog zwanger te kunnen worden

Zwanger worden na een borstkankerbehandeling is mogelijk. Uit onderzoek blijkt dat 8 procent van de vrouwen gediagnosticeerd voor de leeftijd van 35 jaar na de behandeling nog een of meer kinderen kreeg. De gemiddelde tijd tussen de behandeling en de zwangerschap was 32 maanden. Dokters adviseren om na een borstkankerbehandeling twee tot vijf jaar te wachten met een zwangerschap. In die periode is het risico dat de ziekte terugkeert het grootst. Een zwangerschap vergroot het risico op een eventuele terugkeer van de ziekte niet.

Tegenwoordig kunnen heel wat technieken je vruchtbaarheid bewaren vóór chemotherapie. De beslissing voor vruchtbaarheidsbewaring volgt op een gesprek met jou en tussen de oncoloog en fertiliteitsarts. De fertiliteitsspecialisten geven je graag meer info over mogelijke behandelingen. Je vindt ook meer informatie op oncofertiliteit.be.

Als de omstandigheden het toelaten, kun je rijpe eicellen laten invriezen na hormonale stimulatie en een eicelpunctie. Deze behandeling neemt ongeveer 15 dagen in beslag. De kans op zwangerschap bedraagt gemiddeld ongeveer 35 procent, maar dat hangt sterk af van het aantal gerijpte eicellen. Heb je een partner met wie je kinderen wilt, dan kunnen de opgepikte eicellen onmiddellijk worden bevrucht. De embryo’s die daaruit voortkomen worden vervolgens ingevroren. Als je embryo’s invriest, ligt de slaagkans rond de 25 à 43 procent per embryo.

Ook als je een hormoongevoelige tumor hebt, zijn er nog mogelijkheden om eicellen weg te halen voor de start van je behandeling. Bespreek dan met je dokters welke specifieke medicatie en aanpak voor jou werkt om zonder risico een fertiliteitsbehandeling te starten.

Soms is de tijdsdruk te hoog voor een stimulatiekuur. ‘In dat geval nemen  we nog vóór de kankerbehandeling onrijpe eicellen weg, zonder hormonenkuur vooraf’, legt professor Michel De Vos (fertiliteitsarts in UZ Brussel) uit. ‘De eicellen rijpen daarna verder in het laboratorium, totdat ze klaar zijn voor bevruchting of invriezen. Deze nieuwe techniek heet in-vitromaturatie (ivm). Het nadeel is dat na ivm minder rijpe eicellen beschikbaar zijn dan na eierstokstimulatie.’

Een andere of bijkomende behandeling om je vruchtbaarheid te bewaren is eierstokweefsel invriezen. Tijdens een kijkoperatie neemt de fertiliteitsarts weefselfragmenten van je eierstok weg en vriest die in. In dat weefsel bevinden zich follikels en eicellen in een heel vroeg ontwikkelingsstadium. Als je een kinderwens hebt, plant de dokter het eierstokweefsel later opnieuw in om mogelijk een spontane zwangerschap tot stand te brengen. De slaagkans hangt sterk af van de leeftijd waarop je eierstokweefsel liet invriezen. Op dit moment zijn wereldwijd bijna tweehonderd kinderen geboren na transplantatie van eierstokweefsel.

Professor Michel De Vos: ‘Daarnaast kunnen jonge vrouwen met kanker medicatie krijgen om hun eierstokken te onderdrukken en zo hun vruchtbaarheid te beschermen, GnRH-analogen. Hoe ze werken weten we nog niet, maar deze medicatie vermindert het toxische effect van chemotherapie op de eierstokfunctie en verhoogt de kans op vruchtbaarheid.’

Volgens de Belgische wetgeving mogen eicellen en eierstokweefsel minstens tien jaar bewaard worden, voor embryo’s is dat vijf jaar. Je kunt die periode laten verlengen om medische redenen. Als je na een borstkankerdiagnose chemotherapie ondergaat, heb je recht op terugbetaling van één vruchtbaarheidsbewarende behandeling: eicellen, eierstokweefsel of sperma invriezen. Ook embryo’s invriezen via een ivf-behandeling wordt terugbetaald. Je hebt recht op zes terugbetaalde ivf-behandelingen, net zoals patiënten met verminderde vruchtbaarheid die geen kanker hebben. Hetzelfde geldt voor dragers van een genetische mutatie die borst- of eierstokkanker kan veroorzaken.

Chemo en antihormonale therapie kunnen ook bij mannen tot onvruchtbaarheid of verminderde vruchtbaarheid leiden. Het risico hierop is afhankelijk van je leeftijd en de soort chemo of antihormonale therapie. Mannen kunnen overwegen om hun sperma te laten invriezen voor de behandeling, maar dat is alleen zinvol als er voldoende zaadcellen van goede kwaliteit in het sperma aanwezig zijn.

‘Het is dus heel belangrijk dat je op het moment van je diagnose de juiste informatie krijgt over je risico op onvruchtbaarheid’, benadrukt Ellen Van Moer (coördinator oncofertiliteit in UZ Brussel). ‘Als je dokter het onderwerp niet aansnijdt, breng het dan zeker zelf ter sprake.’

Ondanks alle maatregelen kan het toch zijn dat het na je behandeling niet meer lukt om kinderen te krijgen. De gedachte dat je geen mama of papa meer kunt worden kan psychologisch zwaar doorwegen – ook bij wie al kinderen heeft. Lotgenoten vind je misschien via het ziekenhuis of op kinderloosheidnakanker.nl. Ook hier geldt: als je voelt dat je op dit thema vastloopt, praat erover. Met je omgeving, de borstverpleegkundige en/of oncopsycholoog.

Borstkanker tijdens de zwangerschap

Borstkanker krijgen tijdens je zwangerschap kan, maar het is zeldzaam. Naar schatting een op drieduizend zwangere vrouwen heeft borstkanker. In België komt dat neer op ongeveer veertig zwangere vrouwen per jaar. De diagnose wordt vaker later gesteld omdat zwangere vrouwen dichter klierweefsel hebben. Daarin is een tumor slechter voelbaar en zichtbaar. Artsen schrijven ook minder vaak een mammografie voor uit angst voor de röntgenstralen. Bovendien is een mammografie moeilijker te interpreteren als je zwanger bent.

Vroeger betekende zo’n diagnose dat de zwangerschap moest worden onderbroken om de vrouw te behandelen of dat de kankertherapie moest worden uitgesteld tot na de geboorte. Met alle risico’s van dien voor de toekomstige mama’s. Nu weten we dat er geen enkele reden is waarom toekomstige mama’s niet tijdens hun zwangerschap kunnen worden behandeld.

Chemo wordt bij voorkeur pas vanaf de vierde maand toegediend. Uit verschillende studies blijkt dat de meerderheid van de chemotherapieproducten minder goed tot bij de foetus raakt dankzij de bescherming van de moederkoek. Vóór vier maanden leidt chemo wel tot een verhoogd risico op afwijkingen en miskramen. Bij radiotherapie is het omgekeerd. In het begin is het vruchtje nog klein en kan je bovenlichaam zonder risico worden bestraald Maar naarmate je baby groeit, kan dat niet meer omdat er dan ook stralen bij je kind zouden terechtkomen.

België is hierin een wereldautoriteit. Sinds 2005 onderzoekt professor Frédéric Amant van KU Leuven welke gevolgen een kankerbehandeling bij de mama heeft voor de gezondheid en de ontwikkeling van het kind. De eerste resultaten van dit pionierswerk zijn opvallend en geruststellend. De genezingskansen van zwangere vrouwen zijn identiek aan die van jonge vrouwen die niet zwanger zijn. En voor het kind kan prematuur geboren worden meer risico met zich meebrengen dan de chemotherapie. Het team volgt meer dan honderd kinderen die werden geboren nadat hun mama voor kanker werd behandeld. Voorlopig blijkt uit alle tests dat hun fysieke en mentale conditie even goed is als die van andere kinderen.

Meer info op kankerenzwangerschap.be.