Hoofdhuidkoeling kan haarverlies bij chemo voorkomen

Lotgenoten omschrijven haarverlies als één van de meest storende en/of gevreesde nevenwerkingen bij de aanvang van chemotherapie. Ondanks alternatieven zoals een pruik of een sjaaltje heeft haarverlies voor veel vrouwen een grote impact op hun zelfbeeld. Vrouwen geven aan zichzelf plots als ‘kankerpatiënt’ te zien en zijn vaak bezorgd dat de buitenwereld dat ook zo ziet. Haarverlies heeft op die manier niet alleen een emotionele impact maar ook een grote invloed op het sociaal leven, binnens- én buitenshuis. In tegenstelling tot wat over het algemeen wordt aangenomen, ervaren mannelijke lotgenoten dezelfde negatieve gevoelens over hun haarverlies.

Is hoofdhuidkoeling een nieuwe techniek?

Het principe van hoofdhuidkoeling is al verschillende decennia oud maar vond niet makkelijk ingang in ziekenhuizen. Vroegere koelsystemen hadden slechtere resultaten en werden moeilijker verdragen door patiënten. Ook het gebrek aan langetermijnervaring met hoofdhuidkoeling was (terecht) een drempel om het in te voeren. De laatste jaren krijgt hoofdhuidkoeling weer meer aandacht dankzij nieuwe wetenschappelijke inzichten rond de effectiviteit van hoofdhuidkoeling bij bepaalde behandelingen en rond de veiligheid ervan op langere termijn. Ook de ontwikkeling van betere toestellen die betere resultaten geven én verdraaglijker zijn, heeft daartoe bijgedragen. 

Hoe kan hoofdhuidkoeling haarverlies voorkomen?

Het koelen van de hoofdhuid tijdens chemotherapie kan haaruitval voorkomen of verminderen. De koeling leidt namelijk tot vernauwing van de bloedvaten in de hoofdhuid, waardoor er minder chemotherapie bij de haarwortels komt en deze minder worden beschadigd. 

Werkt hoofdhuidkoeling?

De resultaten zijn erg wisselend. De manier waarop aan hoofdhuidkoeling wordt gedaan, is een belangrijke factor. Nieuwere toestellen voor hoofdhuidkoeling zorgen voor een constante koeling en dat heeft in de afgelopen jaren voor betere resultaten én een draaglijkere behandeling gezorgd. 

Maar de slaagkansen van hoofdhuidkoeling verschillen ook sterk van patiënt tot patiënt en hangen in belangrijke mate af van het type en de dosis chemotherapie. Bij sommige behandelingen kan hoofdhuidkoeling bij meer dan 70 % van de patiënten volledig haarverlies voorkomen. Dat wil zeggen dat zij dankzij hoofdhuidkoeling geen pruik of andere hoofdbedekking dragen. Bij andere behandelingen liggen de slaagkansen (ver) onder de 50 %. 

Tenslotte is het voor patiënten belangrijk om weten dat hoofdhuidkoeling niet alle haarverlies of verdunning kan voorkomen, zelfs bij behandelingen met goede slaagkansen. Licht of matig
haarverlies kan dus optreden. Dat betekent trouwens niet noodzakelijk dat de koeling niet aanslaat. 

Hoe werkt hoofdhuidkoeling?

De verpleegkundige brengt een hoofdhuidkoelingskap aan op het hoofd. Deze kap is via slangen verbonden met een koelingsapparaat. De kap zelf wordt gekoeld tot -5 à -6 °C en daardoor wordt de temperatuur van de hoofdhuid verlaagd tot ongeveer 18 °C. De chemotherapie start 30 minuten nadat de kap werd geplaatst. Deze fase wordt ook wel de ‘voorkoeling’ genoemd. Tijdens het toedienen van de chemotherapie blijft de kap zitten. Na het inlopen van de chemotherapie wordt nog aan nakoeling gedaan. Dit duurt 20 tot 45 of (vaak) 90 minuten, afhankelijk van het type chemotherapie. Alles samen verblijf je voor hoofdhuidkoeling gemiddeld twee uur langer in het ziekenhuis.

Is hoofdhuidkoeling lastig te verdragen?

De verdraagbaarheid van hoofdhuidkoeling is in belangrijke mate verbeterd dankzij nieuwere toestellen. De ergste koude is voelbaar in de eerste 10 tot 15 minuten na het starten van de hoofdhuidkoeling. Dat kan gepaard gaan met een licht gevoel in het hoofd en hoofdpijn. Na een kwartier zal je lichaam de koude beter kunnen verdragen. Bij aanhoudende pijn kan een eenvoudige pijnstiller helpen. 80 % van de patiënten heeft geen hoofdpijnklachten. Minder dan 10 % haakt af omwille van slechte verdraagbaarheid.

Biedt elk ziekenhuis hoofdhuidkoeling aan?

Hoofdhuidkoeling wordt nog niet in elk ziekenhuis aangeboden. De toestellen zijn bijzonder duur en hoofdhuidkoeling vraagt zowel verpleegkundige tijd als organisatorische aanpassingen. De ziekteverzekering voorziet op dit moment enkel een vergoeding voor het kopen van een pruik en geen terugbetaling voor hoofdhuidkoeling. Ondanks de grote investering bieden ziekenhuizen hoofdhuidkoeling kosteloos aan.

Kunnen alle lotgenoten hoofdhuidkoeling krijgen?

Ook daarop luidt het antwoord voor bijna alle ziekenhuizen ‘neen’. Ten eerste zijn er contra-indicaties. Hoofdhuidkoeling is niet aangewezen voor mensen met koudeallergie, bloedaandoeningen, huidkanker of uitzaaiingen ter hoogte van de huid. Daarnaast is het zo dat de meerderheid van de ziekenhuizen hoofdhuidkoeling slechts aanbiedt bij een selectief aantal behandelingen. Met andere woorden: men biedt enkel hoofdhuidkoeling aan bij behandelingen waarbij hoofdhuidkoeling goede kansen biedt op haarbehoud.
Wetenschappelijke aanwijzingen over de slaagkans van hoofdhuidkoeling bepalen in UZ Leuven en in verschillende andere ziekenhuizen in welke gevallen hoofdhuidkoeling wordt aangeboden. Elke patiënt binnen de overeengekomen doelgroep krijgt hoofdhuidkoeling aangeboden. De patiënt kiest vervolgens zelf of hij of zij op dit aanbod wenst in te gaan.

Door: Annemarie Coolbrandt 
Verpleegkundig specialist oncologie, UZ Leuven 
annemarie.coolbrandt@uzleuven.be 

Via het SMART Fonds steunt Think Pink twee jaar lang het wetenschappelijk onderzoek naar hoofdhuidkoeling van UZ Leuven en CHU UCL Namur. Het doel van het onderzoek is te bestuderen in welke omstandigheden hoofdhuidkoeling het best werkt en het kostenplaatje van de toestellen en de tijdsinvestering te onderzoeken. Met een realistisch beeld uit eigen land willen de onderzoekers en Think Pink de broodnodige terugbetaling door de sociale zekerheid onderbouwen.